Παλαιοντολογικά ευρήματα στην Αντίνιτσα της Όθρυος το 1852

Περί ανακαλύψεως παλαιοθηρίων, επί του όρους της Όθρυος , Αντίνιτσα - 1852
 

Το 1852 ο τότε Νομάρχης Φθιώτιδας & Φωκίδας Ανδρέας Ζυγομαλάς (Σμύρνη, 1803–1870), σύμφωνα με δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής, ανακάλυψε απολιθώματα ζώων και φυτών στις περιοχές της Ιεράς Μονής Αντινίτσης και της Πελασγίας. Ήταν μια πραγματικά σημαντική ανακάλυψη που αποτελεί σταθμό για την εξερεύνηση της προϊστορικής Φθιώτιδας. Την άποψη αυτή ενισχύει και ο Γερμανός Αρχαιολόγος F. Stalin στο βιβλίο του «Η Αρχαία Θεσσαλία», ο οποίος αναφερόμενος στο Μοναστήρι της Αντίνιστας και στην ιαματική πηγή που υπάρχει εκεί, λέει πως: «Πάνω απ’ αυτή την πηγή στους βράχους βλέπει κανείς αναρίθμητα απολιθωμένα οστά ζώων (μαστόδοντων)». Τα παλαιοντολογικά ευρήματα της Αντίνιτσας ανήκουν κυρίως σε Μαστόδοντα και πιθανότατα πρόκειται, όπως αναφέρονται στη γλώσσα της εποχής, για «Μαμού», τα γιγαντιαία θηλαστικά Μαμούθ (επιστημονική ονομασία «Mammuthus creticus»), τα οποία έζησαν κατά την προϊστορική εποχή στην περιοχή της Φθιώτιδας.
Η εφημερίδα «Αθηνά» στο φύλλο α/α 1902, στις 22 Αυγούστου 1852, αναφέρει για το γεγονός: «Εκ Λαμίας μας γράφουν, ότι ο Νομάρχης ανεκάλυψε τερατώδεις οδόντας, απολελιθωμένους, εις την κορυφήν υψηλού τινός όρους, Όρθρυς ονομαζομένου. Οι οδόντες ούτοι μετακομισθέντες εις το Νομαρχιακόν κατάστημα ήδη, ανήκουσι, κατά την ομολογίαν του Νομάρχου, εις αρχαία θηρία, τα οποία οι γεωλόγοι ονομάζουσι παλαιοθηρία ή μαστόδοντα, ως εκ του σχήματος του άκρου των οδόντων. Εις εξ αυτών των οδόντων πρέπει να ζυγίζει πλέον των τεσσάρων οκάδων, επομένως ο όγκος της κεφαλής και του σώματος των θηρίων τούτων, τα οποία έζων εις Φθιώτιδα προ του κατακλυσμού του Δευκαλίωνος, θα ήτο, τις οίδε, πόσον μέγας. Ιδού ύλη γεωλογικής ερεύνης, άξια της σπουδής των φυσικοϊστορικών». Στην Πελασγία εντοπίσθηκε, επίσης από τον Ανδρ. Ζυγομαλά, απολιθωμένος βόας. Όπως αναφέρει ο Νομάρχης Ζυγομαλάς σε επιστολή του προς το Υπουργείο των Εσωτερικών, «Επισκεφθείς κατά την επιστροφήν μου εκ του χωρίου Γλύφας τα αρχαίον κυκλωπικόν φρούριον της Κρεμαστής Λαρίσσης, όπερ κατά την γνώμην των αρχαίων ποιητών και ιστοριογράφων ήτον έδρα της επικρατείας του Αχιλλέως, ανεκάλυψα μεταξύ των πεπτωκότων λίθων του ασύλου του φρουρίου, δράκοντα απολιθωμένον,  ήτοι όφιν εκ του γένους των (Βόας Costrutor) των Ευρωπαίων. Ο όφις ούτος απελιθώθη, καθόσον δύναμαι να συμπεράνω, εις μεταγενέστερον κατακλυσμόν του των Παλαιοθηρίων, καθότι, εκτός της κεφαλής και των δύο τρίτων του μήκους του εαυτού σώματος διετηρήθη το κυλινδροειδές σχήμα του». Σχετικά δημοσιεύματα βρίσκουμε στις εφημερίδες της εποχής «Αιών», «Αθηνά» και «Η Αμάλθεια» της Σμύρνης, καθώς και στην περιοδική έκδοση «Πανδώρα».
Ο Νομάρχης κατά τη μετάβασή του στο μεθοριακό σταθμό της Αντίνιτσας ανακάλυψε επίσης απολιθωμένα φυτά και ζώα. Μάλιστα στα αγκωνάρια του στρατώνα στο Δερβέν Φούρκα (σημ. Καλαμάκι) εντόπισε απολιθώματα.
Παραθέτοντας τις απόψεις του για το θέμα, επικαλείται το Γάλλο φυσιοδίφη και ζωολόγο Ζώρζ Κυβιέ (Georges Cuvier) για να τεκμηριώσει τις απόψεις του. Κατά το διάστημα της παρουσίας του στην Αντίνιτσα, συνέλεξε και τοποθέτησε σε κιβώτια, τεμάχια των απολιθωμάτων. Τα κιβώτια, αφού τα αρίθμησε, τα έστειλε προς μελέτη στο υπουργείο, συνοδεία χωροφύλακα. Κλείνοντας παρακαλεί το υπουργείο να επιληφθεί του θέματος δίνοντας την απαραίτητη προσοχή.
Η ακριβής περιγραφή των αποστελλομένων τεμαχίων από το Νομάρχη στο Υπουργείο των Εσωτερικών όπως αναφέρεται στην επιστολή του είναι η εξής:
Α΄. Τεμάχιον παριστάνον δύο οδόντας συναλλήλως προσηρμοσμένους, καθώς υπήρχον εις την σταγώνα του παλαιοθηρίου, εις ό ανήκον ζώντος του θηρίου. Το τεμάχιον τούτο είναι λίαν περίεργον δια την διατήρησιντων οδόντων εις την οικείαν θέσιν των.
Β΄. Τεμάχιον τεθλασμένον εν τω μέχω, παριστάνον το πλείστον μήκος των εμπροσθίων οδόντων, κεκαλυμμένον σχεδόν από το σμαλτώδες στρώμα του∙ η εν τω μέσω θλάσις του οδόντος τούτου συνέβη, ότε απεχωρίζετο εκ του βράχου.
Γ΄. Τεμάχιον παριστάνον το έμπροσθεν μέρος οδόντος καθημαγμένου, εξελθόντος από βραχόλιθον. Το τεμάχιον τούτο επιμαρτυρεί το βίαιον της υφαιστείου εκρήξεως, διότι άλλως δεν εξηγείται η παρουσία του αίματος.
Δ΄. Τεμάχιον παριστάνον δύω οδόντας καθημαγμένους, επίσης διατηρούντες την φυσικήν αυτών θέσιν, ανήκοντας μολοντούτο, κατά την εμήν γνώμην, εις νέον παλαιοθηρίον ένεκα του λοβοειδούς άκρου του και της ανεπαισθήτου κυρτότητος αυτών.
Ε΄. Εν τεμάχιον, παριστάνον τα άκρα των δύω μυώνων, διατηρούντων εισέτι τας απονευρώσεις των, και μέρος των εαυτών τεινόντων. Το ερυθρόν χρώμα του τεμαχίου τούτου δεν είναι αίμα, αλλά τα άκρα, ως είπον, δύω μυώνων απολυθωμένων και τηρούντων το πρωτότυπον φυσικόν χρώμα των. Το τεμάχιον τούτο, μικρόν μεν, αλλά λίαν περίεργον ως προς το είδος του, δια την εντέλειαν της διατηρήσεως των σαρκικών οργάνων και του χρώματος αυτών.
Ο Ανδρέας Ζυγομαλάς τεκμηριώνοντας την άποψή του αναφέρει επίσης:  «Το κατ’ εμέ οδηγόν έχων τον Κυβιέρον, του οποίου η γνώμη συμφωνεί και με την γέννεσιν, φρονώ ότι τα θηρία ταύτα της Αντινίτζης ή Αντινίσης, κειμένης απέναντι του όρους η Οίτη, αφανίσθησαν εις κατακλυσμόν προ του Δευκαλίωνος, συνοδευθέντα υπό αιφνιδίας και βιαίας ηφαιστείου εκρήξεως, μετά πλημμύρας, καλυψάσης δια πολύν χρόνον την επιφάνειαν της γης. Αύτη είναι η γνώμη του σοφού Κυβιέρου και όλων των γεωλόγων, δια μόνης της οποίας δύναται να εξηγηθή η απολίθωσις των ζώων και η διατήρησις αυτών, οία εξήλθον εκ των χειρών του Δημιουργού» και συνεχίζει: «Το εκ των χαράγδων των βραχολίθων εκρέον πόσιμον και διαυγέστατον ύδωρ, το ανήκον εις τας πρωτογόνους εκείνας λίμνας, τας οποίας οι ουράνιοι όμβροι και καταρράκται εναπέθεσαν εις τα κοίλα, τας διασφάγας και τους μοιχούς των υψηκόμων ορέων, ανεξαρτήτως των ετησίων τακτικών υετών, των σχηματιζόντων τα επί της υδρογείου διαρρέοντα ύδατα. Την γνώμην ταύτην υποστηρίζει, έτι μάλλον, και η υποκάτω της Όθρυος υπάρχουσα Βοιβηΐς λίμνη, η Τουρκιστί σήμερον γνωρισμένη υπό το όνομα Νταουκλή ή Νεζερά, απέχουσα μίαν περίπου ώραν από της μονής Αντινίτζης. Εντός της λίμνης ταύτης υπάρχουσι δύο νησίδια, περί τα οποία αναβρύει το ύδωρ, το οποίον δι’ αύλακος διαπορθμεύεται εις τον Πηνειόν ποταμόν. Άπαντα τα φυσικά ταύτα φαινόμενα είναι τόσα αλάνθαστα τεκμήρια, υποστηρίζοντα όσα ανωτέρω εξέθεσα περί της ιστορίας των παλαιοθηρίων της Φθιώτιδος».
Ο Νομάρχης σε επιστολή του στην εφημερίδα «Αθηνά» σημειώνει: «Τα παλαιοθηρία της Αντινίτζης, είναι όμοια κατά το μέγεθος με τα παλαιοθηρία της Σιβηρίας και της εσπερίας Ευρώπης; Το καθ’ ημάς δεν διαστάζομεν να εκφράσωμεν γνώμην εκ των προτέρων λέγοντες ότι τα Φθιωτικά ήσαν μεγαλύτερα εκείνων, καθώς αι Τίγρεις και οι Λέοντες του ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδος εισί μεγαλήτεροι των της Ασίας και της Ανατολικής Αφρικής. Οι σοφοί της Ευρώπης εις των οποίων την κρίσιν υποβάλλομεν μετά σεβασμού τας ατελείς ιδέας ημών, θέλουν αποφασίσει ανεκκλήτως περί αυτών, αφού επισκεφθώσι την Φθιώτιδα».
Αυτά γράφει σε απάντησή του προς κάποιον ανώνυμο αμφισβητία που με άρθρο του στην εφημερίδα «Αθηνά» δεν αναγνωρίζει απολιθώματα ζώων αλλά όπως αναφέρει μεταξύ άλλων, «...το τελευταίον στρώμα σχηματίζει την συνέχειαν της εξωτερικής επιφανείας του όρους, όπου ογκόλιθοι βράχοι, ρίζαι, δένδρα και θάμνοι συμπλέκονται μεταξύ των. Τα δύο ταύτα στρώματα το δεύτερον και τέταρτον μιάς επεκτάσεως βεβαίως μεγάλης υπό την γην, εισίν οι παρά του κυρίου Ζυγομαλά, ανακαλυφθέντες απολιθωμένοι μαστόδοντες».

Δημήτρης Β. Καρέλης

Συγγραφέας -Αρθρογράφος - Πολιτισμολόγος, 
Πτυχιούχος του τμήματος Σπουδών στον Ελληνικό Πολιτισμό
της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ΕΑΠ.  
karelisdimitris@gmail.com

Πηγές:
  Καρέλης, Δημήτρης, Η γη που γεννήθηκε ο Έλληνας: Η ιστορία της Βόρειας Φθιώτιδας και του Δομοκού, Δομοκός, 2013.